استاندارد NFPA 101 چیست؟

آشنایی با NFPA 101

استاندارد های ایمنی حفاظت از جان

ترجمه: حسین جوینی

کارشناس ارشد آموزش سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی ساری

 

استاندارد NFPA 101 که برای نخستین بار در سال 1927 تدوین و در ویرایش‌های بعدی بازبینی و تجدید چاپ شد، توسط کمیته‌های مختلفی تحت نظارت کمیته اصلاح فنی روی ایمنی جان، که گروهی ویژه به منظور بررسی ایمنی جان در برابر آتش است، تدوین می‌شود. این استاندارد، اصولاً به کنترل شرایطی که جان افراد را در آتش‌سوزی‌های ساختمانی به مخاطره می‌اندازد، اشاره دارد.

موضوع این استاندارد متفاوت از تمهیدات و مقررات حفاظت از حریق در آیین‌نامه‌های ایمنی ساختمان که در آن‌ها علاوه بر حفظ جان، حفاظت از اموال نیز مدنظر قرار دارد، است. در سال 2000 میلادی، انجمن ملی حفاظت در برابر آتش‌سوزی آمریکا (NFPA) از نگارش آیین‌نامه‌ای برای ایمنی ساختمانی خبر داد. نخستین ویرایش استاندارد NFPA 5000 با عنوان آیین‌نامه ‌ایمنی و ساخت سازه‌ها در سال 2003 منتشر شد. تمهیدات برای راه‌های خروج در استاندارد NFPA 5000 توسط همان کمیته‌هایی که NFPA 101 را نگارش کرد، نوشته شد. به همین خاطر، مباحث در این متن به NFPA 101 ارجاع خواهد شد. این مباحث در زمان رویارویی با سازه‌های جدید و نوساز همان کاربرد NFPA 5000 را دارد.

کفایت راه‌های خروج به ‌تنهایی تضمینی برای ایمنی جان در برابر آتش نیست. این راه‌ها از افرادی که سهل‌انگاری خودشان سبب ایجاد خطر برای جانشان می‌شود (همانند آتش گرفتن لباس‌هایشان) محافظت نمی‌کند. راه‌های خروج هرچند به تعداد کافی، به‌تنهایی در تصرفاتی مانند بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، خانه‌های سالمندان، زندان‌ها و مراکز نگهداری معلولان جسمی و بی‌خانمان‌ها و همچنین مراکز نگهداری معلولان ذهنی (اماکنی که ساکنان در آن محبوس بوده یا از نظر فیزیکی یا ذهنی قادر به فرار بدون کمک فوری و مؤثر دیگران نیستند) حفاظت مناسبی ایجاد نخواهد کرد.

 NFPA 101 چنین شرایطی را شناسایی کرده و تمهیدات ایمنی لازم برای حفاظت جان افراد ازجمله استفاده از مصالح و مواد کمتر توسعه‌دهنده آتش و دود برای نازک‌کاری‌های داخلی ساختمان را فراهم می‌سازد. علاوه بر آن، سیستم‌های کنترل دود و آب‌پاش‌های سقفی خودکار که توسط NFPA 101 الزام شده، برای محدود کردن میزان گسترش آتش و دود طراحی شده و ازاین‌رو به حفاظت از ساکنان ساختمان در منطقه‌ای امن تا زمان استفاده از راه‌های خروج یا تا زمان مهار آتش کمک کند.

 

 

به ‌طورکلی نجات ساکنان ساختمان از آتش نیازمند توجه به موارد زیر است که همگی در NFPA 101 مشخص شده است:

• راه‌های خروج مناسب به تعداد کافی، با طراحی درست و بدون مانع و با چیدمان و ظرفیت کافی؛
•  فراهم کردن راه‌های خروج جایگزین برای استفاده در صورت مسدود شدن یکی از راه‌های خروج به‌وسیله آتش، دود یا گرما؛
•  حفاظت از راه‌های خروج در برابر آتش، گرما و دود در طول مدت‌زمان تعیین شده برای خروج اضطراری بر اساس بار ساکنان، فاصله پیمایش و ظرفیت خروج؛
•  تقسیم‌بندی مناطق بر اساس مقاومت سازه به منظور ایجاد مناطق پناه‌گیری و ایمن در آن دسته از تصرفاتی که تخلیه اضطراری کامل، هدف و مقصود اصلی نیست؛
• حفاظت از بازشوهای عمودی برای محدود کردن عملکرد تجهیزات حفاظت از آتش به یک طبقه‌ی واحد و مجزا؛
• تمهیدات لازم برای سیستم‌های کشف یا هشداردهنده آتش برای آگاهی‌بخشی به ساکنان و اطلاع‌رسانی به سازمان آتش‌نشانی در مواقع بروز آتش‌سوزی؛
• ایجاد روشنایی مناسب و کافی برای راه‌های خروج؛
• علامت‌گذاری صحیح و مناسب برای راه‌های خروج و مشخص کردن جهت‌های حرکت افراد؛
• حفاظت از تجهیزات یا نواحی دارای خطرات غیرمعمول و خاص که می‌تواند در زمان آتش‌سوزی سبب ایجاد خطر برای جان ساکنان در حال خروج از ساختمان شود؛
• آماده‌سازی، سازمان‌دهی و تمرین شیوه‌های مؤثر آموزش و مانور؛
• فراهم کردن مطالب و محتوای آموزشی و سیستم‌های هشدار کلامی و صوتی در تصرفات با میزان خطرپذیری بالا و تراکم انسانی زیاد به منظور تسهیل و آسان‌سازی رفتار سازگارانه در زمان آتش‌سوزی؛
• استفاده از مصالح نازک‌کاری داخلی که از گسترش زیاد شعله یا تولید انبوه دود و به مخاطره انداختن جان ساکنان در حال خروج از ساختمان، جلوگیری می‌کند.

 

 NFPA 101 اذعان می‌دارد که نمی‌توان بر روی هیچ‌یک از روش‌های حفاظتی گفته‌شده به‌تنهایی، کاملاً تکیه داشت، چراکه هر ویژگی حفاظتی به‌تنهایی ممکن است به دلیل خطاهای انسانی یا مکانیکی، در زمان آتش‌سوزی درست عمل نکند.

به همین خاطر حفاظت‌های اضافی یعنی هرکدام که سبب ایجاد سطح منطقی ایمنی جان در برابر آتش می‌شود نیز باید فراهم شود.NFPA 101 همچنین به حفاظت ویژه از مناطق خطرناک توصیه کرده و مناطقی که سیستم‌های کشف و اطفاء خودکار آتش‌سوزی و دیگر سیستم‌های حفاظت از حریق موردنیاز است را مشخص می‌کند.

این استاندارد متفاوت از آیین‌نامه‌های ایمنی ساختمانی است به‌طوری‌که عموماً این استاندارد تفاوت اندکی بین طبقات مختلف سازه‌های یک ساختمان قائل است. بااین‌وجود در اماکنی که تخلیه کامل یک ساختمان، چه به دلیل ویژگی‌ها و خصوصیات ساکنان و چه به خاطر محیط ساختمانی عملی و امکان‌پذیر نیست، نوع سازه، متغیر مهمی خواهد بود و باید مدنظر قرار گیرد.

NFPA 101 همچنین مشخص کرده که تمامی ساختمان‌های قابل سکونت دارای مقادیر کافی از مواد قابل‌احتراق برای تولید مقادیر مهلک و کشنده دود و گرما هستند. علاوه بر آن، مطالعات مربوط به مرگ‌ومیرها نشان می‌دهد که ویژگی‌های سمی دود، خطر اصلی در آتش‌سوزی‌ها بوده و این خطر در NFPA 101 تشریح می‌شود.

NFPA 101 برای کاربرد در ساختمان‌های جدید و ساختمان‌های فعلی در نظر گرفته شده و سطحی منطقی از ایمنی جان در برابر آتش در هر دو نوع این ساختمان‌ها را فراهم کرده و مقام قانونی مسئول دارای آزادی عمل قابل‌توجهی در کسب انطباق با ساختمان‌های فعلی است. هر ساختمان فعلی، شرایط خاصی ایجاد می‌کند که نیازمند توجه برای انتخاب مؤثرترین و درعین‌حال اقتصادی‌ترین روش دست‌یابی به سطحی منطقی از ایمنی جان است.

این ادعا که ساختمان‌های ساخته‌شده قبلی در سال‌های قبل که آن زمان با تمامی الزامات تطابق داشتند، اکنون هم تمامی الزامات قانونی مرتبط با ایمنی را دارا هستند، لزوماً نباید پذیرفته شود. اگر انجام هزینه ایمنی در سطح منطقی برای این ساختمان‌ها، عاملی بازدارنده تلقی شود، آن تصرف یا سازه باید تغییریافته و یا ممنوع‌الورود و بسته اعلام شود چراکه هیچ توجیه و دلیل منطقی برای مواجهه ساکنان یک ساختمان با سطحی غیرمنطقی از خطر آتش‌سوزی، وجود ندارد و به‌هیچ‌عنوان پذیرفته شده نیست.

ممکن است نظرات متفاوت و مختلفی در خصوص چگونگی ایجاد سطحی منطقی از ایمنی جان در برابر آتش در هر مورد و سازه مشخص وجود داشته باشد. تضمین صددرصدی ایمنی جان در برابر آتش امکان‌پذیر نیست. هر ساختمانی فراتر از شرایطی مشخص برای ایمنی جان ساکنان در برابر آتش‌سوزی، خطرناک و ناایمن خواهد شد.

چگونه مقام قانونی مسئول باید حداقل الزامات و شرایط را ایجاد نماید؟ NFPA 101 با کمک مطالعات آتش‌سوزی‌های منجر به تلفات سنگین، تخلیه اضطراری افراد و رفتار انسان رهنمودهایی برای چنین تصمیماتی ارائه می‌دهد.

NFPA 101 جمعیت تصرفات مختلف را مطابق با خطرات مربوط به ایمنی در برابر آتش در آن تصرف، بررسی کرده که شامل متغیرهای اجتماعی و روان‌شناختی همراه با عوامل محیطی و فیزیولوژیکی است. این طبقه‌بندی تصرفات شامل تجمعی، آموزشی، مراقبتی و نگهداری روزانه افراد، مراقبتی بهداشتی و درمانی، اصلاحی و مراقبتی، مسکونی، تجاری، کسب‌وکار، صنعتی، اداری و انبار است. تمهیدات بیشتری برای سازه‌های بلندمرتبه و نیز اماکن با کاربری خاص و ویژه وجود دارد.

تمهیدات راه خروج برای هر طبقه‌بندی از تصرف‌ها و با زیرگروه‌های تصرفات مختلف، به‌صورت مجزا و متفاوت اتخاذ شده است. این طبقه‌بندی‌ها که بر اساس خطرات موجود برای ایمنی جان در برابر آتش انجام شده اغلب از طبقه‌بندی‌های تصرفات ذکرشده در آیین‌نامه‌های قدیمی‌تر ساختمانی، متفاوت است. به‌عنوان‌مثال تصرفات اداری و تجاری اغلب در ویرایش‌های پیشین آیین‌نامه‌های ساختمانی با یکدیگر ادغام شده بودند. بااین‌حال به نظر می‌رسید که برای تصرفات تجاری به دلیل وجود مواد قابل اشتعال بیشتر، تراکم جمعیتی بالاتر و ویژگی موقتی بودن ساکنان، خطرات ایمنی جان بیشتر باشد. این عوامل معمولاً در ساختمان‌های اداری و آموزشی که محتویات قابل اشتعال نسبتاً کمتر، تراکم جمعیتی پایین‌تر و معمولاً ساکنین هشیارتری داشته که هر روز در ساختمان حضور داشته و احتمالاً به‌واسطه‌ی استفاده مکرر و روزمره و انجام مانورهای عملی، فرصت کافی برای آشنایی با راه‌های خروج از ساختمان را دارند، به چشم نمی‌خورد.

منبع: Fire Protection Handbook – 20th Edition